Grote kans dat je ervan gehoord hebt: de voornaamwoorden hen/hun en die/diens om non-binaire personen te benoemen. In 2016 werd er door Transgender Netwerk Nederland (TNN) een verkiezing uitgeschreven voor non-binaire persoonlijke voornaamwoorden met bijbehorende bezittelijke voornaamwoorden. Landen als Zweden en Engeland gingen ons hier al in voor, dus het werd tijd dat ook Nederlandssprekenden de mogelijkheid kregen hun non-binaire medemens gepast te omschrijven. De winnaars van deze verkiezingen werden de voornaamwoorden “hen/hun” en “die/diens”.
Even ter opfrissing: een persoonlijk voornaamwoord is het woordje waarmee je over iemand spreekt: de mannelijke versie is “hij/hem” en de vrouwelijke versie “zij/haar”. De bezittelijke voornaamwoorden die daarbij horen zijn “zijn” en “haar”. Maar wat doe je als iemand zich niet als man en ook niet als vrouw identificeert en dus non-binair is? Moet je dan maar een keuze maken?
Inmiddels zijn de voornaamwoorden “hen/hun” en “die/diens” door veel non-binaire mensen in gebruik genomen en het is natuurlijk wel zo fijn als iedereen begrijpt hoe dit in de praktijk werkt. In het kader van inclusief taalgebruik leg ik in deze blog uit hoe deze nieuwe voornaamwoorden gebruikt worden.
Non-binaire mensen leven buiten de tweedeling “man-vrouw”. Zij identificeren zich als beiden of geen van beiden. Een non-binair persoon is niet altijd een transgender persoon en een transgender persoon is niet altijd iemand die een volledige (medische) transitie van het ene naar het andere geslacht en gender maakt. Het is ook niet zo dat iedereen bij geboorte duidelijk een jongetje of een meisje is. Intersekse personen worden bijvoorbeeld geboren met (innerlijke en/of uiterlijke) kenmerken van beide geslachten. Of zij zich als man, vrouw of non-binair persoon identificeren wordt vaak pas later in hun leven duidelijk, tenzij er voor hen een keus gemaakt wordt bij de geboorte en ze daar de rest van hun leven content mee zijn. Zo zie je maar dat gender méér is dan man of vrouw en zelfs je geslacht niet één van de twee hoeft te zijn.
Met het veranderen van de ervaring en uiting van gender ontstaat er behoefte aan nieuwe taal. Niet iedereen is een hij of een zij, een man of een vrouw, een zus of een broer. In het Engels is het gebruik van ‘they’ als genderneutraal voornaamwoord al heel gebruikelijk:
“When a person has their tooth removed, they are advised to use pain killers.”
Inmiddels zijn “they/them/their” in het Engels ook in gebruik als non-binaire voornaamwoorden (pronouns), dus kun je over een non-binair persoon zeggen:
“Oliver was making dinner when they discovered their microwave was broken.”
In het Nederlands kom je bij situaties waarin iemands gender niet zeker is in een soort keuzemenu terecht:
“Wanneer iemands tand wordt verwijderd, wordt hen/haar/hem geadviseerd pijnstillers te gebruiken.”
Een neutraal voornaamwoord als “they” komt dan goed van pas, maar helaas is dat er nog niet in het Nederlands. Je kunt dan dus kiezen om “hen/haar/hem” te schrijven in plaats van het traditionele “hem/haar”, of het gebruik van voornaamwoorden te ontwijken:
“Wanneer je tand wordt verwijderd, wordt je geadviseerd om pijnstillers te gebruiken.”
“Hen” of “die”
Als een persoon aangeeft geen “hij” of “zij” te zijn kan je dus “hen” of ‘die’ gebruiken. Dit is een persoonlijke keuze en het is dus ook gewenst om de betreffende persoon zelf te vragen welke voornaamwoorden er het beste passen bij hem/haar/hen/die.
Let op: ‘hen’ is voornamelijk bedoeld voor non-binaire mensen en niet als genderneutraal woord voor als je even niet weet of wilt benoemen hoe iemand zich identificeert. Daarvoor hebben we in het Nederlands nog niet echt een goede oplossing, hoewel ‘die’ in spreektaal wel in de buurt komt. En je kunt altijd nog creatief de zin omgooien zoals in het voorbeeld hierboven.
Het woordje “die” is eigenlijk vrij gemakkelijk in gebruik, ook in combinatie met “hen”. Dit gebruiken veel mensen namelijk al wel langer, ook in diverse Nederlandse dialecten.
- “Heb je Lisa gezien? Die is gisteren teruggekomen van vakantie!”
- “Ik weet niet wat Piet gegeten heeft, maar die rook niet zo fris.”
- “Wat heeft die nou aan?”
Bovenstaande zinnen kunnen dus gebruikt worden voor non-binaire mensen die ‘die/diens’ als voornaamwoord gebruiken maar ook voor mannen en vrouwen, bijvoorbeeld in spreektaal of dialect.
Geeft iemand aan graag als ‘hen/hun’ of ‘die/diens’ omschreven te worden, dan is het wel zo respectvol dat ook te doen. Voor veel mensen is het nog even wennen. ‘Hen’ is in de Nederlandse taal ook een meervoudig voornaamwoord, waardoor de vraag rijst of de persoon dan ook als meervoud wil worden beschreven. Het antwoord: nee, dat is niet zo. Hoewel je in het Engels wel zegt “They identify as non-binary” (het werkwoord dus in de meervoudsvorm), zeg je in het Nederlands: “Hen identificeert zich als non-binair” (in enkelvoud). Of: “Die identificeert zich als non-binair.”
Je kunt de voornaamwoorden dus één op één vervangen met ‘hij’ of ‘zij’. Het bezittelijk voornaamwoord (zijn/haar/hun/diens) werkt hetzelfde.
- “Hen moest lopen want hun fiets was kapot.”
- “Die moest lopen, want diens fiets was kapot.”
- “Ik weet niet wat hen wil voor hun verjaardag.”
- “Ik weet niet wat die wil voor diens verjaardag.”
Als je er eenmaal op gaat letten, zul je merken dat onze taal best wel ‘gegenderd’ is. Veel woorden zijn mannelijk of vrouwelijk; denk aan beroepen, familienamen zoals oom, tante, zus, broer, maar ook uitdrukkingen en spreekwoorden zitten vol mannen en vrouwen. In een andere blog zal ik hier wat voorbeelden van geven met inspiratie om hier op een creatieve manier mee om te gaan en zo de wereld een beetje inclusiever te maken.
Meer weten over inclusieve taal en hoe je er in jouw teksten rekening mee kunt houden? Neem gerust contact op als je vragen hebt of een schrijver/redacteur zoekt die hier oog voor heeft. Ik help je graag!
Bronnen en gerelateerde artikelen:
Instagram:
@Tijnblijftzacht en @nanoahh zijn zelf non-binaire personen die op hun account onder andere tips delen over het gebruik van non-binaire voornaamwoorden en de do’s en don’ts in het contact met non-binaire mensen.
Websites:
Zo maak je na toiletten ook taal genderneutraal – Transgender Netwerk Nederland
Waarom OneWorld voortaan kiest voor hij/zij/hen – OneWorld
Geen man of vrouw? Dan ben je voortaan een ‘hen’ – De Correspondent
Hoe gebruik je genderneutrale voornaamwoorden? – BNNVARA
Onderzoekers: genderneutrale taal zorgt voor meer tolerantie (bnnvara.nl)
Handreiking Waarden voor een nieuwe taal – Code Diversiteit & Inclusie
